Prawo własności
Zgodnie z art. 140 Kodeksu cywilnego, „W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą”.
Prawo własności jest tzw. prawem rzeczowym.
Przedmiotem prawa własności są wyłącznie rzeczy (nieruchomości oraz ruchomości, jak samochody, meble czy sprzęt elektroniczny), co wynika z art. 45 Kodeksu cywilnego.
Używanie rzeczy bez zgody właściciela – ochrona petytoryjna
W przypadku używania rzeczy bez zgody właścicielowi przysługują dwa podstawowe uprawnienia (tzw. roszczenia petytoryjne):
1) roszczenie windykacyjne polegające na tym, że właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana (chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą – np. ważna umowa najmu) – art. 222 § 1 Kodeksu cywilnego;
2) roszczenie negatoryjne polegające na tym, że właściciel może żądać przywrócenia stanu zgodnego z prawem oraz zaniechania naruszeń, jeśli dana osoba narusza własności w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą – art. 222 § 2 Kodeksu cywilnego.
Przykład:
Roszczenie windykacyjne przysługuje właścicielowi lokalu mieszkalnego, do którego wprowadziła się osoba, z którą właściciel nie zawarł umowy najmu, użyczenia bądź innej podobnej albo którego lokal mieszkalny zajmuje osoba, z którą wprawdzie zawarł umowę najmu, ale umowa ta została rozwiązana.
Roszczenie negatoryjne przysługuje właścicielowi, na którego nieruchomość z nieruchomości sąsiednie kierowane są hałas, wibracje, nieprzyjemne zapachy (tzw. immisje).
Używanie rzeczy bez zgody właściciela – roszczenia uzupełniające
Oprócz roszczeń petytoryjnych właścicielowi, którego prawo własności zostało naruszone, przysługują także tzw. roszczenia uzupełniające. Ich celem jest pełna ochrona interesów majątkowych właściciela w razie bezprawnego naruszenia prawa własności. Zakres tych roszczeń zależy od tego, czy posiadacz rzeczy jest w dobrej wierze, czy w złej wierze.
Dobra wiara polega na błędnym, ale w konkretnych okolicznościach usprawiedliwionym przekonaniu posiadacza rzeczy, że przysługuje mu prawo własności. Z kolei zła wiara polega na tym, że posiadacz wie lub przy dołożeniu należytej staranności powinien wiedzieć, że prawo własności mu nie przysługuje.
Samoistny posiadacz w dobrej wierze
Samoistny posiadacz w dobrej wierze nie jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i nie jest odpowiedzialny ani za jej zużycie, ani za jej pogorszenie lub utratę. Nabywa własność pożytków naturalnych, które zostały od rzeczy odłączone w czasie jego posiadania, oraz zachowuje pobrane pożytki cywilne, jeżeli stały się w tym czasie wymagalne.
Natomiast od chwili, w której samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, jest on:
1) zobowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy;
2) odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę (chyba że pogorszenie lub utrata nastąpiła bez jego winy);
3) zobowiązany zwrócić pobrane od powyższej chwili pożytki, których nie zużył, jak również uiścić wartość tych, które zużył.
Samoistny posiadacz w złej wierze
Samoistny posiadacz w złej wierze, niezależnie od tego, czy zostało przeciwko niemu wytoczone powództwo o wydanie rzeczy, jest:
1) zobowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy;
2) odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę (chyba że rzecz uległaby pogorszeniu lub utracie także wtedy, gdyby znajdowała się w posiadaniu uprawnionego);
3) zobowiązany zwrócić pobrane od powyższej chwili pożytki, których nie zużył, jak również uiścić wartość tych, które zużył.
4) zobowiązany zwrócić wartość pożytków, których z powodu złej gospodarki nie uzyskał, oraz jest odpowiedzialny za pogorszenie i utratę rzeczy.
Realizacja roszczeń właściciela
Roszczenia petytoryjne (windykacyjne i negatoryjne) oraz roszczenia uzupełniające mogą być realizowane na drodze sądowej, co oznacza, że właściciel może skierować odpowiedni pozew do sądu powszechnego. Przed złożeniem pozwu do sądu należy jednak zweryfikować, czy roszczenie nie uległo przedawnieniu.
Kontakt:
adwokat Jakub Elegańczyk
tel. +48 696 850 775
e-mail: kancelaria@eleganczyk.pl
Uwzględniono stan prawny na dzień 20.09.2021 r.