W Kodeksie karnym ustawodawca przewidział podstawy do obligatoryjnego i fakultatywnego złagodzenia i zaostrzenia kary. Jedną z podstaw do nadzwyczajnego zaostrzenia kary jest uczynienie sobie przez oskarżonego stałego źródła dochodu z popełniania przestępstwa.
Na czym polega uczynienie sobie przez oskarżonego stałego źródła dochodu z popełniania przestępstwa?
Mowa tutaj o tzw. przestępcach zawodowych, którzy utrzymują się z dochodów uzyskiwanych za pomocą popełniania przestępstw. W Kodeksie karnym ani w innych ustawach nie określono ściśle jak długo ma trwać przestępczy proceder przynoszący dochód, by można było uznać, że mamy do czynienia ze "stałym źródłem dochodu". W orzecznictwie sądowym można napotkać rozbieżności: jedne sądy przyjmują, że okres 3 miesięcy uzyskiwania dochodu z popełniania przestępstwa jest wystarczający dla uznania, że sprawca uczynił sobie stałe źródło dochodu z popełniania przestępstwa; inne sądy stoją na stanowisku, że nawet 1 miesiąc uzyskiwania takich dochodów codziennie może już świadczyć o "stałości" zarobkowania w ten sposób. Bez wątpienia "stałość" jest związana z regularnością, powtarzalnością uzyskiwania dochodów z przestępstwa. Przy kwalifikowaniu stosunkowo krótkiego zachowania przestępczego jako zarobkowania "stałego" istotne jest także, czy sprawca miał zamiar zarobkowania w ten sposób tak długo, jak okazałoby się to możliwe. Badaniu przez organy ścigania i sąd podlega także i to, czy popełnianie przestępstwa zostało tak zorganizowane, że było i mogło być realizowane w sposób stały.
W orzecznictwie można spotkać także pogląd, że "stałym źródłem dochodów" może być nawet jednorazowe przysporzenie majątkowe o znacznej wartości, co pozwoliłoby sprawcy na utrzymanie się przez długi czas.
Intuicyjnie można byłoby przypuszczać, że sprawca przestępstwa, który z jego popełniania uczynił sobie stałe źródło dochodu, nie uzyskuje innych dochodów, z legalnego źródła (np. z działalności gospodarczej, stosunku pracy czy najmu). Jest to jednak zapatrywanie błędne. Istotne jest bowiem systematyczne, powtarzalne uzyskiwanie dochodu z popełniania przestępstwa, a nie udział tej kategorii dochodu w sumie ogólnych dochodów sprawcy. Uzyskiwanie dochodów z przestępstwa nie musi być jedynym ani głównym źródłem dochodów sprawcy, by możliwe było uznanie, że uczynił on sobie z popełniania przestępstwa stałe źródło dochodu.
Czym jest dochód z przestępstwa?
Użycie w Kodeksie karnym słowa "dochód" mogłoby sugerować, że chodzi tu o korzyść majątkową równą różnicy między przychodami a kosztami, tak jak rozumiany jest "dochód" na gruncie prawa podatkowego. Nic bardziej mylnego. Dochód, czy też korzyść majątkowa pochodząca z przestępstwa, to wszystkie świadczenia majątkowego, które sprawca uzyskał z popełnionego przestępstwa. Dla określenia wartości korzyści majątkowej pochodzącej z przestępstwa (dochodu) nie ma znaczenia, jakie nakłady majątkowe poniósł sprawca, by przestępstwo popełnić. Przykładowo, dla określenia korzyści majątkowej pochodzącej z nielegalnej sprzedaży środków odurzających nie odejmuje się kosztów ich zakupu przez sprawcę celem dalszej odsprzedaży; dla określenia korzyści majątkowej pochodzącej z kradzieży z włamaniem nie odejmuje się kosztów zakupu narzędzi służących do dokonywania włamań. Określenie rozmiarów korzyści majątkowej uzyskanej z przestępstwa ma zaś istotne znaczenie m.in. dla orzeczenia przez sąd przepadku korzyści majątkowej pochodzącej z przestępstwa. Przepadek ten dotyczy zaś kwoty, którą sprawca ostatecznie uzyskał z popełnienia przestępstwa bez odjęcia kosztów popełnienia przestępstwa. Ustawodawca przyjmuje bowiem, że sprawca nie prowadzi działalności legalnej, zatem nie przysługują mu takie korzyści związane z przestępnym zarobkowaniem, jak gdyby prowadził działalność legalną. Posługując się powyższym przykładem, korzyścią majątkową ze sprzedaży środka odurzającego jest cała suma, którą sprawca uzyskał od swoich klientów, nie zaś różnica pomiędzy sumą, którą sprawca uzyskał od swoich klientów a ceną nabycia przez sprawcę środka odurzającego celem jego dalszej odsprzedaży.
Jaki jest skutek ustalenia, że sprawca uczynił sobie z popełniania przestępstwa stałe źródło dochodu?
Jeśli sąd uzna, że sprawca uczynił sobie z popełniania przestępstwa stałe źródło dochodu, to ma obowiązek wymierzenia kary pozbawienia wolności przewidzianej za przypisane przestępstwo w wysokości od dolnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę. Jeżeli zatem dane przestępstwo byłoby zagrożone karą pozbawienia wolności od 2 do 10 lat pozbawienia wolności, to nadzwyczajnie zaostrzając karę sąd miałby obowiązek wymierzyć karę nie niższą od 3 lat, nie wyższą niż 15 lat pozbawienia wolności. Jest to zatem poważne podwyższenie kary pozbawienia wolności.
Jakich przestępstw może dotyczyć uczynienie sobie z ich popełniania stałego źródła dochodu?
Uczynienie sobie z popełniania przestępstwa stałego źródła dochodu może dotyczyć wielu przestępstw określonych zarówno w Kodeksie karnym, jak i w ustawach szczególnych. Będą to przede wszystkim przestępstwa przeciwko mieniu (kradzież, kradzież z włamaniem, rozbój, wymuszenie rozbójnicze, oszustwo), ale także przestępstwo przyjmowania korzyści majątkowych przez osobę pełniącą funkcję publiczną, przestępstwo płatnej protekcji czy przestępstwo łapownictwa menadżerskiego. Zagrożeni nadzwyczajnym obostrzeniem kary są zatem także sprawcy tzw. przestępstw urzędniczych (w tym wojskowych) oraz tzw. przestępstw "białych kołnierzyków" (ang. white collar crimes), jeśli zostanie ustalone w oparciu o materiał dowodowy, że taki sprawca uczynił sobie z popełniania przestępstwa stałe źródło dochodów.
autor: adwokat Jakub Elegańczyk